Projekt badawczy „Aktywne dziedzictwo poprzez etnografię. Lokalna społeczność i jej pamięć we wspólnotowych działaniach na rzecz krajobrazu kulturowego” realizowany w ramach programu Science Hub Uniwersytetu Łódzkiego.
- Czas realizacji: 2023–2024
- Wykonawcy: dr Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, dr Alicja Piotrowska (opiekunowie), Kamil Ludwiczak, Monika Raj (studenci IEiAK)
- Partner: Lelowskie Towarzystwo Historyczno-Kulturalne im. Walentego Zwierkowskiego
Zaplanowany cykl działań badawczych i animacyjnych polega na etnograficznym rozpoznaniu lokalnego dziedzictwa kulturowego zapisanego w pamięci i opowieściach mieszkańców kilku wsi w gminach Kroczyce, Niegowa, Lelów (woj. śląskie) oraz udostępnieniu lokalnym społecznościom narzędzi do odtwarzania, upowszechniania wiedzy o lokalnym krajobrazie kulturowym oraz zachęcania do przemyśleń i działań na rzecz swojej tożsamości i swojego dziedzictwa.
Projekt realizowany jest w odpowiedzi na zaproszenie Lelowskiego Towarzystwa Historyczno-Kulturalnego im. W. Zwierkowskiego (LTH-K), jest więc okazją do współpracy pomiędzy środowiskiem akademickim i partnerem zewnętrznym oraz implementacji wypracowanych rozwiązań. Planowane działania odwoływać się będą do haseł nauki obywatelskiej, która zakłada współpracę badaczy z wolontariuszami oraz nawiązywać będą do programu humanistyki stosowanej, która dostrzega konieczność działania na rzecz konkretnych ludzi i konkretnych społeczności.
Pierwszy element projektu (lato, jesień 2023 r.) polega na przeprowadzeniu etnograficznych badań terenowych. Dotyczą one historii związanej z wydarzeniami z czasów II wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem losów ukrywanych, a później zamordowanych członków społeczności żydowskiej. Badaczy interesuje wiedza i pamięć o wspólnej przeszłości, która jest wywoływana, przypominana, przetwarzana oraz zniekształcana w toku lokalnego dyskursu. Wykorzystywana jest technika wywiadu swobodnego z ogólną listą dyspozycji (wywiady niestrukturyzowane).
Na drugi element (zima i wiosna 2023/2024) składają się działania nastawione na praktykę społeczną, sięgające po narzędzia partycypacji, animacji kulturowej i edukacji. Przygotowane zostaną materiały edukacyjne dotyczące sposobów poznawania i pielęgnowania własnego dziedzictwa kulturowego, które w formie publikacji i w trakcie organizowanych warsztatów zostaną udostępnione lokalnym społecznościom gmin Lelów i Kroczyce.
2 grudnia 2023 r. wykonawcy projektu wzięli udział w interdyscyplinarnej ogólnopolskiej konferencji naukowej „Ślady codzienności. Ślady przeszłości. Czytanie lokalnej historii Lelowa i okolicy”. Organizatorami wydarzenia był Partner w projekcie – Lelowskie Towarzystwo Historyczno-Kulturalne im. Walentego Zwierkowskiego, Urząd Gminy Lelów oraz Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UŁ.
Uczestnikami konferencji byli nie tylko naukowcy (archeolodzy, historycy, etnografowie, językoznawcy), ale także regionaliści i mieszkańcy gminy Lelów. Była to więc doskonała okazja, by opowiedzieć o dotychczasowym wynikach działań realizowanych w ramach Science Hub UŁ i o planach na przyszłość.
Tytuł wystąpienia: „Wspólne czytanie krajobrazu. Słów kilka o potencjałach i efektach współpracy etnografów z Lelowskim Towarzystwem Historyczno-Kulturalnym im. Walentego Zwierkowskiego” (Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, Kamil Ludwiczak, Alicja Piotrowska, Monika Raj).
Projekt wpisuje się tym samym w ideę etnografii wspólnotowej, rozumianej nie tylko jako etnografia wspólnoty kulturowej, ale także jako etnografia „na rzecz” badanej wspólnoty. Ponadto projekt zakłada, że wyniki przeprowadzonych badań etnograficznych posłużą późniejszym badaniom archeologicznym. Planowane działania wiodą zatem ku perspektywie interdyscyplinarnej, ku metodom archeologii współczesności, która sięga po warsztat badań etnograficznych do poszerzenia wiedzy o krajobrazie fizycznym oraz wydarzeniach z nim związanych.
Planowane rezultaty:
- Opracowanie i udostępnienie lokalnej społeczności raportu z przeprowadzonych badań etnograficznych.
- Zaprezentowanie wyników badań etnograficznych podczas konferencji naukowej odbywającej się w Lelowie (organizatorzy: LTH-K, Gmina Lelów, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UŁ).
- Publikacje artykułów naukowych na podstawie przeprowadzonych badań.
- Opracowanie scenariusza i przeprowadzenie we współpracy z LTH-K warsztatów dla osób zainteresowanych poznawaniem, ochroną i promowaniem lokalnego dziedzictwa kulturowego (m.in. animatorzy, działacze, nauczyciele, regionaliści). Warsztaty dotyczyć będą metod i narzędzi etnograficznych oraz animacyjnych dostępnych dla lokalnych społeczności, umożliwiających aplikowanie i wykorzystanie ich w oddolnych oraz instytucjonalnych działaniach na rzecz dziedzictwa kulturowego, tożsamości i rozwoju potencjału turystycznego gminy i regionu.
- Opracowanie i publikacja na stronie internetowej LTH-K „narzędziownika” będącego zestawem materiałów edukacyjnych pokazujących, w jaki sposób można działać na rzecz lokalnego dziedzictwa kulturowego.
Projekt może stanowić ważny impuls dla lokalnych społeczności do pogłębienia wiedzy o własnym terytorium, niekiedy „odzyskania pamięci” i włączenia nowych treści w obszar dziedzictwa czynnego, zaktualizowanego. Angażowanie członków społeczności w proces badawczy, opracowanie materiałów edukacyjnych i zorganizowanie warsztatów pozwolą uzyskać efekt społecznej aktywizacji oraz współudziału. Taka strategia badawcza i jej wpływ wpisują się w aktualne praktyki ochrony dziedzictwa kulturowego. Zakładają one, że dziedzictwo jest procesem – choć bazuje na przeszłości, dotyczy teraźniejszości i skierowane jest ku przyszłości. Towarzyszy temu przeświadczenie, że dziedzictwo należy do wszystkich, nie jest domeną grupy specjalistów, a zatem powinno być rozpatrywane wspólnotowo.