STACJA BADAWCZA „OSIEDLE IM.
JÓZEFA MONTWIŁŁA-MIRECKIEGO W ŁODZI”

Badania etnograficzne prowadzone w ramach projektu badawczego „Stacja badawcza Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi” realizowanego we współpracy z Radą Osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi (od 2019 roku) i Fundacją Urban Forms (umowa między Fundacją a Wydziałem Filozoficzno-Historycznym UŁ w latach 2021-2022 i 2023). 

We wszystkich etapach działań biorą udział studenci oraz studentki etnologii i antropologii kulturowej z Uniwersytetu Łódzkiego.

Projekt składa się z wielu inicjatyw, z których każda polega na aplikacji wiedzy antropologicznej i bierze pod uwagę potrzeby miejskiej społeczności lokalnej. Do badań etnograficznych włączani są mieszkańcy osiedla. Prowadzone działania polegają na rozpoznaniu ich potrzeb, określeniu potencjału osiedla jako przestrzeni społeczno-kulturowej, opisaniu materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego z perspektywy współczesnych mieszkańców. Działania realizowane we współpracy etnologów z UŁ i Fundacji Urban Forms mają więc charakter partycypacyjny i są skupione na praktykowaniu antropologii w społeczności lokalnej oraz ze społecznością lokalną.

Przedsięwzięcie jest działaniem na rzecz miasta, odwołuje się i wzmacnia jego tożsamość kulturowo-społeczną, buduje postawę aktywizmu i zaangażowania w swoje najbliższe otoczenie. Wyniki przeprowadzonych badań mogą posłużyć m.in. do stworzenia opracowania dotyczącego lokalnej historii opowiedzianej z perspektywy lokalnej społeczności, ale także do opracowania kompleksowej strategii rozwoju osiedla. 

• Czas realizacji: od 2019 roku / w roku 2022 w ramach grantu „(Nie)Zapomniane. Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi – historia buduje tożsamość mieszkańców” przyznanego Fundacji Urban Forms w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa „Wspólnie dla dziedzictwa” 
• Koordynator: dr Sebastian Latocha

Od 2019 roku przeprowadzamy z mieszkańcami osiedla wywiady etnograficzne, których celem jest poznanie zróżnicowanych opinii, poglądów, stanowisk, strategii zachowań wynikających z doświadczenia bycia mieszkańcem osiedla im. J. Montwiłła-Mireckiego w Łodzi. Wywiady obejmują takie tematy jak: lokalna historia, tożsamość i dziedzictwo kulturowe, miejsca ważne i charakterystyczne w przestrzeni osiedla, relacje budujące wspólnotę mieszkańców. Zbierany tą techniką badawczą materiał jest porządkowany według kodów tematycznych, pozwalających na rozpoznanie tematów ważnych oraz pilnych dla mieszkańców osiedla i dotyczących ich najbliższej okolicy. Wyłonione wątki to m.in.: geneza i motywacje zamieszkiwania na osiedlu; położenie osiedla – jego centrum i granice; rola materialnego i niematerialnego dziedzictwa osiedla; rola zieleni miejskiej; bezpieczeństwo; życie sąsiedzkie i wspólnotowość; aktywizm, społecznictwo, działania na rzecz osiedla. Staramy się, by wywiadom etnograficznym towarzyszyły artefakty z domowych, prywatnych archiwów rozmówców. Są to zdjęcia, dokumenty, publikacje, przedmioty związane z opisywanymi miejscami, ludźmi, zdarzeniami.

• Koordynatorzy: dr Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, dr Sebastian Latocha
• Wykonawcy: studenci IEiAK UŁ

MEIN HAUS/MEIN WOHNBLOCK. Die Montwiłł-Mirecki Wohnsiedlung in Lodz 1928–31

• Data: wernisaż 24 września 2021 r.
• Miejsce: Haus am Dom (Frankfurt nad Menem)
• Organizatorzy: Fundacja Urban Forms, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej
• dr Sebastian Latocha i studentka Agata Pelska wygłosili referaty na konferencji towarzyszącej wernisażowi, przedstawili wyniki badań prowadzonych w ramach STACJI BADAWCZEJ; zaprezentowany został także film wykorzystujący fragmenty przeprowadzonych wywiadów etnograficznych.

Nasz dom. Nasz blok. Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego 1933/2023

• Data: 25 lutego – 28 maja 2023 r.
• Miejsce: Muzeum Miasta Łodzi
• Organizatorzy: Fundacja Urban Forms, Muzeum Miasta Łodzi
• Współpraca: Rada Osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego, Stowarzyszenie Mieszkańców Osiedla im. J. Montwiłła-Mireckiego „Polesie”, dr Sebastian Latocha,  dr Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Łódzkiego, Archiwum Państwowe w Łodzi, Biblioteka Miejska w Łodzi – Filia nr 23
• Elementem wystawy były fragmenty wspomnień i opowieści mieszkańców osiedla, które zespół badawczy z Instytutu Etnologii i Atropologii UŁ zebrał w trakcie projektu STACJA BADAWCZA. Wystawa nominowana była do nagrody Wiosła Kultury 2023.

Miasto – osiedle – dom. Opowieści z Montwiłła-Mireckiego

• Data: 26 i 27 października 2022 r.
• Miejsce: Łódzki Klub Seniora (Łódź, ul. Narutowicza 37)
• Organizatorzy: Fundacja Urban Forms, Łódzki Klub Seniora, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytet Łódzki
• Prowadzenie: dr Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, dr Sebastian Latocha
• Tematyka i cel: warsztaty etnograficzne z elementami mapowania skierowane do seniorów. Celem spotkań było gromadzenie, uwspólnianie i popularyzacja wiedzy o historii i dziedzictwie kulturowym osiedla im. J. Montwiłła-Mireckiego w Łodzi.

Prowadzimy prace dokumentacyjne i inwentaryzacyjne obiektów muzealnych w Izbie Pamięci Osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi. Opracowaliśmy ponad 100 artefaktów, stworzyliśmy dla nich karty ewidencyjne, w których zostały zamieszczone na ich temat m.in. takie informacje, jak: numer inwentarzowy, nazwa, wymiary, materiał, stan zachowania, uwagi. Wszystkie muzealia zostały sfotografowane metodą fotografii produktowej obiektów. Dokumenty te zostały wykorzystane w celu stworzenia cyfrowej księgi inwentarzowej, którą przekazaliśmy mieszkańcom osiedla (Stowarzyszeniu Mieszkańców Osiedla im. J. Montwiłła-Mireckiego „Polesie” oraz Radzie Osiedla im. J. Montwiłła-Mireckiego w Łodzi). Księga dedykowana jest Tadeuszowi Krzemińskiego w jubileusz 85-lecia urodzin.

• Koordynatorzy: dr Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, dr Sebastian Latocha
• Wykonawcy: Karolina Bielecka, Kamil Ludwiczak, Monika Raj (studenci)

Zachęcamy do zapoznania się zawartością księgi!

Dokument wydano w ramach projektu (Nie)zapomniane. Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi. Historia buduje tożsamość mieszkańców. Projekt, dofinansowany w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa „Wspólnie dla dziedzictwa”, zrealizowała Fundacja Urban Forms we współpracy z pracownikami i studentami z naszego Instytutu.

• Karolina Bielecka, Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, Sebastian Latocha, Kamil Ludwiczak, Monika Raj, Rzeczowe dziedzictwo modernistycznego osiedla. Etnograficzna inwentaryzacja artefaktów w Izbie Pamięci Osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi, Łódź 2023(pobierz pdf)

Zwiedzanie Izby 

• Podczas Nocy Muzeów (13 maja 2023 r.) oraz w ramach akcji „Izba otwarta” (21 i 28 maja 2023 r.) studenci z naszego Instytutu dyżurowali w Izbie, prezentowali zbiory i opowiadali o historii osiedla.
• 14 maja 2023 r. odwiedzili Łódź członkowie i członkinie Lelowskiego Towarzystwa Historyczno-Kulturalnego im. Walentego Zwierkowskiego. Wizyta była efektem wieloletniej współpracy między naszym Instytutem, Instytutem Archeologii UŁ a LTHK. W programie majowej wizyty znalazło się osiedle im. J. Montwiłła-Mireckiego i zwiedzanie Izby (przewodnikami byli: Laura Kiersikowska, Kamil Ludwiczak i Monika Raj, czyli nasi studenci z II roku studiów licencjackich).

Studenci pod opieką dra Sebastiana Latochy, we współpracy z Radą Osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego, Stowarzyszeniem Mieszkańców Osiedla im. J. Montwiłła-Mireckiego POLESIE i mieszkańcami osiedla zorganizowali cykl wydarzeń pod wspólnym tytułem „W noc muzeów na osiedlu im. J. Montwiłła-Mireckiego w Łodzi” (13 maja 2023 roku).

Przygotowaliśmy wystawę czasową w Izbie Pamięci, zabraliśmy gości na etnograficzny spacer po modernistycznym osiedlu, wraz z mieszkańcami stworzyliśmy mapę mentalną osiedla, a po zachodzie słońca wyświetliliśmy na jednym z bloków zdjęcia, między innymi fotografie z neoplastycznym misiem, które zostały zrobione w trakcie wydarzenia. Odwzorowując znane zdjęcie Katarzyny Kobro i Niki z misiem (przed blokiem przy ul. Srebrzyńskiej 75), zaprosiliśmy do powtórzenia kadru współczesnych mieszkańców osiedla. To zaczyn kolejnej wystawy, którą już teraz zapowiadamy... Poprosiliśmy mieszkańców osiedla, by pochwalili się swoimi talentami artystycznymi. I tak na wystawie można było zobaczyć kopie obrazów Władysława Strzemińskiego i rzeźb K. Kobro, akwarele przedstawiające lipy przy al. Unii Lubelskiej, makramy, obrazy w technice haftu i inne dzieła sztuki związane z osiedlem. A wszystko to odbyło się w przyjemnej atmosferze Mireckiej Latającej Kawiarenki Sąsiedzkiej.

Udział w konferencjach naukowych

• 27 października 2023 r. Kamil Ludwiczak (student, wykonawca projektu) wystąpił podczas  konferencji naukowejDobra kultury, tożsamość historyczna, dziedzictwo narodowe – ujęcie interdyscyplinarne z referatem Etnologiczne działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. Przykład Osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego. Organizator: Center for European Studies i Center for American Studies.

Spotkanie z autorami i autorkami książki o osiedlu

• 18 października 2023 r. wzięliśmy udział w spotkaniu z autorami i autorkami książki Nasz dom, nasz blok. Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi 1933/2023 pod redakcją Aleksandry Sumorok (Łódź 2022: Wydawnictwo Księży Młyn). Publikacja jest efektem naszej współpracy z Fundacją Urban Forms  w ramach grantu (Nie)Zapomniane. Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi – historia buduje tożsamość mieszkańców (program Narodowego Instytutu Dziedzictwa „Wspólnie dla dziedzictwa”). W publikacji znalazł się rozdział autorstwa Aleksandry Krupy-Ławrynowicz i Sebastiana Latochy pod tytułem U siebie, czyli na osiedlu im. Józefa Montwiłła-Mireckiego. W stronę etnografii architektury. Tekst powstał na podstawie materiałów z badań etnograficznych prowadzonych razem ze studentami w ramach Stacji badawczej Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi.

W latach 2019–2021 przygotowaliśmy i przeprowadziliśmy ponadto:

• spacery badawcze, będące terenową interaktywną metodą pozwalającą spojrzeć na przestrzeń z perspektywy jej użytkowników. Podczas spacerów z mieszkańcami osiedla staraliśmy się uzyskać informacje na temat sentymentalnych więzi z przestrzenią, ujawnić miejsca ważne/znaczące, uruchomić wspomnienia dotyczące wydarzeń i postaci, sprowokować mieszkańców do refleksji związanej ze specyfiką osiedla (jego walorami), zapytać o kierunek pożądanych zmian i ewentualne obawy dotyczące zmian niekorzystnych. Zebrany materiał (zapisy wypowiedzi i rozmów toczących się podczas spacerów, fotografie, rysunki) umożliwił mapowanie konkretnych miejsc w topografii osiedla oraz stworzenie diagnozy stanu obecnego i rekomendacji dotyczących rozwoju tej przestrzeni (koordynator: dr Damian Kasprzyk, wykonawcy: studenci IEiAK UŁ); 
• warsztaty dla mieszkańców osiedla, podczas których wykorzystano metodę fotografii partycypacyjnej (photovoice). Wspólne działanie polegało na zaproszeniu mieszkańców do opowiadania o swoim osiedlu za pomocą samodzielnie wykonywanych zdjęć. Dzięki temu powstał zbiór fotografii opatrzonych autorskimi komentarzami, ukazujący osiedle z różnych, ale zawsze osobistych perspektyw tych, którzy są gospodarzami tej przestrzeni. Zgromadzone fotografie przedstawiają przede wszystkim architekturę osiedla (plany ogólne i detale), miejsca biograficznie ważne dla fotografujących, miejsca uznane przez mieszkańców za charakterystyczne i/lub atrakcyjne (koordynator: dr Aleksandra Krupa-Ławrynowicz; wykonawcy: studenci IEiAK UŁ);
• konsultacje społeczne połączone z badaniem ankietowym, które dotyczyły planów zagospodarowania przestrzennego jednego ze skwerów znajdujących się na osiedlu (koordynator: dr hab. Inga Kuźma, prod. UŁ; wykonawcy: studenci IEiAK UŁ).